Zaproszenie - AVE MAGNE REX CAELORUM w Stargardzie

Już wkrótce drugi lutego – czas ostatecznego zakończenia obchodów Narodzenia Pańskiego. Czeka nas rozbieranie szopek i choinek w kościołach. Lecz nim to nastąpi chcielibyśmy Was wszystkich zaprosić na wyjątkowe nabożeństwo prezentujące polski skarbiec pieśni bożonarodzeniowych. Wyśpiewane przez nas tylko raz, u początków naszej działalności w roku 2009, tym razem zostanie wykonane u księży Chrystusowców w Stargardzie.

Polska pieśń bożonarodzeniowa to fenomen w skali światowej – wszelkich gatunków tej pieśni (rotuł, kolęd, pastorałek) zachowało się do dziś ponad pięćset. W większości niegdysiejszych kancjonałów, a także współczesnych śpiewników religijnych to właśnie pieśni bożonarodzeniowe zajmują największą część.

Wzrost popularności pieśni bożonarodzeniowych datuje się na pierwszą połowę XV wieku. Ogółem z XV wieku znanych jest 9 rotuł (słowo kolęda jako określenie pieśni bożonarodzeniowej pojawi się znacznie później), z  XVI wieku około stu, w tym 32 pochodzenia czeskiego. W Polsce repertuar bożonarodzeniowy obejmował utwory liturgiczne jako części oficjum (antyfony, hymny), paraliturgiczne (tropy, sekwencje) oraz pieśni zwrotkowe z refrenem. Takiego bogactwa form nie można wyróżnić u innych narodów.

W wieczór 30 stycznia skupimy się na tych śpiewach zwrotkowych, praktykowanych głównie po domach, a powstałych w naszym kraju od XV do XVII wieku. W nabożeństwie Ave magne Rex caelorum (łac. Zdrow bądź, Krolu anjelski) opowiedzą one prawdę o Wcieleniu Słowa w towarzystwie właśnie Liturgii Słowa Bożego. Oto bowiem Słowo Ciałem się stało i zamieszkało między nami (J 1, 14). Kiedy Słowo stawało się Ciałem otworzyły się niebiosa i ludzkość usłyszała śpiew aniołów (Łk 2, 13-14). W żadnym innym momencie realizacji Bożego planu zbawienia nie przeżyliśmy takiego doznania. Dlatego właśnie Narodzenie Pańskie pozostaje niezmiennie najbardziej rozśpiewanym świętem w roku.

Wybierając śpiewy budujące nabożeństwo Ave magne Rex caelorum wykorzystaliśmy głównie dwa kancjonały – Kancyjonał piosnek rozmaitych a nabożnych (1586 r.) oraz Księgi Chwal Boskych (1556 r.). Poniżej zamieszczamy krótkie noty na temat śpiewów wchodzących w skład nabożeństwa:

Kancyjonał piosnek rozmaitych a nabożnych napisany Roku Pańskiego 1586 (Biblioteka Klasztoru PP. Benedyktynek w Staniątkach, sygn. St/A), z nutami.

• Zdrow bądź, Krolu anielski/ Ave magne Rex caelorum – najstarsza znana nam i zachowana kolęda polska. Autor słów: Jan Szczekna, cysters, poeta i być może kompozytor, Czech z pochodzenia, wykładowca teologii na Akademii Krakowskiej, spowiednik św. Jadwigi, królowej. Słowa polskie, które dotrwały do dziś w kazaniu bożonarodzeniowym z roku 1424,  prawdopodobnie powstały na bazie czeskiego tłumaczenia łacińskiego tekstu. Utwór bardzo popularny do XVIII w.
• O zarzo zawdy jasna/ O sine labe intensa – tekst według rękopisu z 1586 r., melodia według kancjonałów staniąteckich z 1586, 1637, 1700 i 1707 r. Wszystkie cztery rękopisy pełne są błędów, stąd trudno odtworzyć utwór.
• Nuż my dziś, krześcijani – podobnie jak w utworze O zarzo zawdy jasna wykorzystano w nim popularny w renesansie zabieg ożywienia pieśni; druga część każdej zwrotki śpiewana jest dwa razy szybciej od pierwszej.
• Pasterze, dajcie pokój teraz trzodzie – polski przekład łacińskiego Pastores relinquite vestros greges. Opracowany na podstawie dwóch kancjonałów staniąteckich (1586 r. i 1637 r.). W pierwszym tekst jest nieczytelny. Drugi z nich jest wykonany niedbale, posiada sporo tekstów zepsutych.
• Nabożna i święta żona – skrócony przekład łacińskiego tekstu Vidua et prophetissa, również umieszczonego w tym kancjonale.
• Pieśń Pana Jezusowe dzieciństwo kołysając, pożegnając ji, Matuchnie się polecić jego (incipit: Już cię żegnamy, o rozkoszne dziecię) – anonimowa kompozycja z kancjonału Biblioteki Czartoryskich (1551 r.), pojawiająca się również w kancjonałach staniąteckich (z 1586 r. i 1700 r.). Pieśń ta była niezwykle popularna, zwłaszcza w zakonach żeńskich. Śpiewano ją szczególnie podczas rozbierania szopki wieczorem drugiego lutego.

Inne kancjonały staniąteckie

• Królowie jadą przez pole – według kancjonału z 1637 r. (sygn. St. 2). Jest on wykonany niedbale, posiada sporo tekstów zepsutych.
• Dzieciątko się narodziło – według kancjonału z XVI w (sygn. St. 3).

Cantional albo Księgi Chwal Boskych, to iest Pieśni Duchowne Kośćioła świętego podług Ewangeliei y Prawdziwego Pisma świętego slożone a teraz s czeskiego języka na Polsky przez Xiędza Walentego z Brzozowa nowo przełożone. W Królewcu Pruskiem, 1554 r. Jest to z wielu względów niezwykle cenny zbiór śpiewów kościoła ewangelickiego, wydany przez wywodzącego się z Braci Czeskich znakomitego introligatora Allexandra Augezda. Zlecił on księdzu Walentemu z Brzozowa dokonanie tłumaczenia na język polski czeskiego kancjonału Łukasza z Pragi, wydanego przez Jana Roha w 1541 r. Ksiądz Walenty z Brzozowa jest postacią słabo znana historykom. Komponował pieśni religijne, a także pisał poezję, chociaż jego język polski zawiera wiele czechizmów, błędów składni i fleksji. Najbardziej znany jest z tłumaczenia wyżej wspomnianego zbioru.

• Chrystus się nam narodził – pieśń pochodzi z 1453 roku, zachowała się tylko jedna zwrotka.
• O przedobry Boże nasz – w odróżnieniu od pozostałych śpiewów pieśń jednogłosowa.
• Nastał nam jest dzień wesoły – parafraza hymnu Nobis est natus hodie.

Inne źródła

• Anjołowie zaśpiewali – parafraza pieśni Nunc angelorum gloria. Źródło: Kancjonał Piotra Artomiusza, 1587 r.
• Anioł pasterzom mówił – zachowany tekst z XVI w. jest tłumaczeniem z łaciny jedenastowiecznego utworu na Boże Narodzenie Dies est laetitiae (strofa: Angelus pastoribus). Melodia do tej kolędy pochodzi z II poł. XVII w. (tabulatura organowa); dokładnie notuje ją dopiero ks. Mioduszewski (Śpiewnik 1838, s. 28-29). W renesansie była to kolęda tak powszechnie znana, że w kancjonałach pojawia się sam jej tekst; autorzy zbiorów uznawali umieszczanie melodii za niepotrzebne. Jej popularność trwa do dziś.

Na nabożeństwo AVE MAGNE REX CAELORUM – Liturgię Słowa Bożego z polskimi dawnymi pieśniami bożonarodzeniowymi zapraszamy w sobotę, 30 stycznia, do kościoła księży Chrystusowców pw. św. Jana w Stargardzie. Zaczynamy o godzinie 19.15.

Nuż my dziś krześcijani

Niedziela Chrztu Pańskiego to moment, w którym na mszach świętych w polskich kościołach przestają dominować pieśni bożonarodzeniowe. Pamiętajmy jednak, że dzięki papieskiemu przywilejowi dla diecezji polskich możemy śpiewać je aż do Święta Ofiarowania Pańskiego (2 lutego). Nuż, my dziś krześcijani, zaśpiewajmy więc razem:

Życzenia zza Buga

Objawienie Pańskie, obchodzone 6. stycznia w Kościele, pierwotnie było głównym świętem czczącym Narodzenie Pańskie. Powstało na Wschodzie i przywędrowało na Zachód. Z kolei na Zachodzie z biegiem czasu ukształtowało się święto Narodzenia Pańskiego, które przejął Wschód. Dziś w dziwny sposób te dwie uroczystości się spotykają, bo gdy Kościół Katolicki świętuje Objawienie Pańskie, Cerkiew Prawosławna obchodzi dzień wigilijny Bożego Narodzenia. A wszystko z powodu różnic w kalendarzu. Wszystkim naszym bliskim rozpoczynającym dziś obchody Narodzenia Pańskiego życzymy wiele dobra od Nowonarodzonego, w tym także sutej wigilii i wymarzonych prezentów.

Gdy śliczna Panna

Gdy śliczna Panna Syna kołysała, * z wielkim weselem tak Jemu śpiewała:
Lili lili laj, moje Dzieciąteczko * lili lili laj, śliczne Paniąteczko.

Wszystko stworzenie, śpiewaj Panu swemu, * pomóż radości wielkiej sercu memu.
Lili lili laj, wielki Królewicu, * lili lili laj, niebieski Dziedzicu.

Sypcie się z nieba, śliczni aniołowie, * śpiewajcie Panu, niebiescy duchowie.
Lili lili laj, mój wonny kwiateczku, * lili lili laj, w ubogim żłóbeczku.

Cicho wietrzyku, cicho południowy, * cicho powiewaj, niech śpi Panicz nowy:
Lili lili laj, mój wdzięczny Synaczku, * lili lili laj, miluchny robaczku.

Cicho, bydlątka, parą swą puchajcie, * ślicznej Dziecinie snu nie przerywajcie.
Lili lili laj, mój jedyny Panie, * lili lili laj, jedyne kochanie.

O, jako serce, jako się rozpływa! * jakiej radości śpiewając zażywa!
Lili lili laj, mój drogi kanaczku, * lili lili laj, najmilszy Synaczku.

Nic mi nie mówisz, o kochanie moje? * przecie pojmuje serce słowa Twoje.
Lili lili laj, o Boże wcielony, * lili lili laj, nigdy niezmierzony.

Śpijże już wdzięcznie, moja perło droga, * niech Ci snu nie rwie żadna przykra trwoga.
Lili lili laj, mój śliczny rubinie, * lili lili laj, póki sen nie minie.

Łączcie się w dziękach, wszystkie ziemskie dzieci, *
niechaj się miłość w sercu waszym nieci.
Lili lili laj, drogi Zbawicielu, * lili lili laj, nasz Odkupicielu.

Źródło: Śpiewnik Kościelny czyli Pieśni Nabożne z Melodyjami  w Kościele Katolickim Używane a dla Wygody Kościołów Parafijalnych przez X. M. M. Mioduszewskiego Zgrom. XX. Miss. Zebrane, Kraków, dodatek z roku 1843. Siedl wyd XL przekazuje jedynie zwrotki 1, 2, 3 i 8. Harmonia współczesna (P. Bębenek).

Weselcie się na to nowe lato!

Zakończyła się Oktawa Narodzenia Pańskiego. Wczoraj, osiem dni po narodzinach, nasz Pan, Jezus Chrystus, został obrzezany, a to święto wytycza nam pierwszy dzień nowego roku. Niech w 2016 roku prowadzi nas jasna gwiazda, która wkrótce zawiedzie Mędrców przed żłóbek.