Zaproszenie: Ave vera virginitas, czyli Apel Jasnogórski na Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP

          Charakterystycznym rysem polskiej pobożności ludowej jest kult maryjny. Rósł on przez wieki, nie dając się porywom Reformacji, stanowiąc ortodoksyjnie katolicki pierwiastek polskiej mentalności. Również i zachód Europy nie raz manifestował swoja katolickość przez oddanie się Maryi Pannie, chociażby podczas walk z Arabami na ziemiach średniowiecznej Hiszpanii.

          Owocem tej maryjnej pobożności całej katolickiej Europy stały się pieśni. Przy wykorzystaniu muzyki jako środka, który nie wymaga rozumu, by trafić do serca, niosły one prawdy wiary, tyczące się istoty powołania Maryi. Muzyka ta głosiła i głosi nadal prawdy uniwersalne, a aktualność jej nie przemija. Dlatego też dawne pieśni naszych ojców ożyją na nowo, wypełniając swoja średniowieczną, renesansową i barokową treścią wyjątkowe nabożeństwo Apelu Jasnogórskiego, przygotowanego specjalnie na Uroczystość Niepokalanego Poczęcia.Tym razem proponujemy muzyczną, lecz przede wszystkim głęboko religijną refleksję nad udziałem Maryi w Bożym planie zbawienia, jaką przygotowaliśmy w formie nabożeństwa zatytułowanego Ave vera virginitas (łac. Witaj, Dziewictwo prawdziwe). Na nabożeństwo składają się następujące pieśni:

• Bogurodzica - najstarsza zachowana polska pieśń religijna, a zarazem najstarszy zachowany polski tekst poetycki (XIII/XIV w.).  Jej tekst uchodzi za najwyższej próby; zbudowany jest na zasadzie podwajania elementów formalnych: dwie strofy, druga dwukrotnie dłuższa od pierwszej, dwoje adresatów, podwajane ogniwa wersów. W płaszczyźnie muzycznej jest kontrafakturą do funkcjonującej wcześniej na zachodzie melodii w I tonie.
• Zdrowa budź Maryja - utwór autorstwa anonimowego (XVI w.). W śpiewnikach zaliczana do pieśni adwentowych. Jest akrostychem Pozdrowienia Anielskiego – każda kolejna zwrotka rozpoczyna się kolejnym słowem tej modlitwy.
• Omni die dic Mariae - łaciński hymn maryjny do niedawna uchodzący w naszej tradycji za natchnione dzieło wielkiego czciciela Matki Bożej, świętego Kazimierza, księcia (1458-1484). Funkcjonuje również w polskim przekładzie Duszo moja, rzecz to twoja. Melodia opracowana przez ks. Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego (1665?-1734), jednego z najwybitniejszych kompozytorów polskiego baroku, nazywanego polskim Händlem, kapelmistrza katedry krakowskiej (na Wawelu), gdzie po jego śmierci umieszczono tablicę pamiątkową, na której nazywa się go klejnotem kapłaństwa (Gemma Sacerdotum).
• Tota pulchra es Maria - pieśń napisana prawdopodobnie wkrótce po ogłoszeniu w 1476 r. Święta (dziś Uroczystości) Niepokalanego Poczęcia NMP lub funkcjonująca wcześniej. Pierwsza antyfona II Nieszporów, parafrazująca fragment księgi Pieśni nad Pieśniami (Pnp 4, 7).
• Ave Maria - kompozycja autorstwa Jakoba Arcadelta (ok. 1500 – 1568), ucznia Josquina des Prés, napisana w 1539 r. Arcadelt to przedstawiciel szkoły franko-flamandzkiej. Członek kapeli papieskiej, od 1539 r. śpiewak w Bazylice św. Piotra, później w Kaplicy Sykstyńskiej. Komponował głównie utwory świeckie. W płaszczyźnie tekstu jest to Pozdrowienie Anielskie.
• Cuncti simus concanentes - szósta z dziesięciu zachowanych pieśni z rękopisu El Llibre Vermell de Montserrat (ok. 1399 r.) o budowie virelai (refren powtarza melodię drugiej połowy zwrotki), opatrzona uwagą a ball redon (taniec w kole). Opowiada scenę Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie.
• Magnificat – pieśń uwielbienia wyśpiewana przez Najświętszą Maryję Pannę w trakcie nawiedzenia św. Elżbiety. Ten nowotestamentalny kantyk wszedł do codziennego użycia w Liturgii Godzin, gdzie może być śpiewany we wszystkich tonach gregoriańskich. W trakcie nabożeństwa zostanie wykonany w tonie I z harmonizacją dodaną w XVII w. pochodzącą z Prowansji.
• Polorum Regina - Piąta z dziesięciu zachowanych pieśni z rękopisu El Llibre Vermell de Montserrat (ok. 1399 r.), opatrzona uwagą a ball redon (taniec w kole). Stylistyką muzyczną nawiązuje do ówczesnych bożonarodzeniowych pieśni angielskich. Opowiada o potrójnym dziewictwie Maryi – przed narodzinami Jezusa, w trakcie i po.
• Gwiazdo morza głębokiego - tłumaczenie adwentowego hymnu Ave maris stella (IX w.), za śpiewnikiem Parthenomelica (Wilno 1613).  O popularności tej pieśni w XVI-XVIII wieku świadczą liczne przekazy z terenu całej Korony – od Wilna po Kraków. Melodia wg najstarszego przekazu: kancjonału staniąteckiego z 1586 roku. Występuje w jedenastu z dwunastu staniąteckich kancjonałów. W tych spisanych po 1705 roku zyskuje 3-głosowe opracowanie.
• Alma Redemptoris Mater - antyfona maryjna śpiewana od I Niedzieli Adwentu do Święta Oczyszczenia NMP (2. lutego). Harmonia: Giovanni Pierluigi da Palestrina (Jan Piotr Ludwik z Palestriny), jeden z najwybitniejszych kompozytorów renesansu, zajmujący się głównie muzyką sakralną. Jego utwory reprezentują typowe gatunki muzyki XVI wieku, odzwierciedlające jego związek z papiestwem oraz tendencje stylistyczne powstałe w rezultacie postanowień Soboru Trydenckiego.
• Najwyższa Matko - pieśń pojawia się w czterech z kancjonałów staniąteckich, z czego najstarszy pochodzi z 1705 r. Wszystkie cztery to zbiory przeważnie pieśni adwentowych i bożonarodzeniowych, chociaż ta pieśń posiada dopisek Na oktawę Wniebowzięcia NMP. Treść jednak tyczy się Niepokalanego Poczęcia.
• Inviolata - śpiew o Niepokalanej z Bruges processionale (ok. 1550 r). W procesjonarzu – jak sama nazwa wskazuje – funkcjonuje jako śpiew na procesję. W innej funkcji występuje w Uroczystość Wniebowzięcia NMP, gdzie jest przewidziana jako proza (sekwencja).
• Ziemia ożyła - melodia z kancjonału staniąteckiego z 1754 r. ma charakterystyczną budowę dla pieśni barokowych ze Staniątek – dwa wysokie głosy żeńskie, z których niższy jest na ogół poprowadzony tercję niżej od sopranu, oraz niski podkład organowy, wykonywany przez basy. Pieśń opatrzona komentarzem: O Najświętszej Pannie, która osobliwiej służy na Adwent. Słowa za: Śpiewnik Kościelny, wydanie trzecie, Poznań 1894.
• Ave vera virginitas – pieśń autorstwa Josquina des Prez (1440-5 – 1521), najbardziej znanego kompozytora renesansowego, prawdopodobnie ucznia Johannesa Ockeghema. Był pierwszym mistrzem renesansowej polifonii wokalnej, a zarazem pierwszym kompozytorem, którego utwory drukowano za życia. Zadziwiająca jest mnogość rozwiązań kompozycji, jakie potrafił stosować w kolejnych utworach. Marcin Luter powiedział o nim: „Inni muzycy robią z nutami to co potrafią, Josquin robi to co chce”. Poniższy utwór stanowi fragment motetu Ave Maria… Virgo serena, skomponowanego w Mediolanie w 1484/85 roku.

          Jeszcze raz zapraszamy gorąco na Apel Jasnogórski "Ave vera virginitas - rola Maryi w Bożym planie zbawienia". Odbędzie się on 8 grudnia, w Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP, o godzinie 19 w Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Myśliborzu (arch. szczecińsko-kamieńska).

Wyświetl większą mapę