Już niebawem „Via
Crucis - rozważanie Męki Pańskiej w polskiej dawnej pieśni pasyjnej” ponownie zagości na Mazowszu. Najstarsze zachowane polskie pieśni pasyjne staną się tłem do rozważań Drogi Krzyżowej w kościele św. Marcina na Starym
Mieście w Warszawie.
W Polsce, jak w żadnym innym miejscu na świecie,
rozwinęła się bogata tradycja wspominania ofiarnej męki Chrystusa, do której
należą Gorzkie Żale, Droga Krzyżowa oraz pieśni pasyjne. Przy wykorzystaniu
muzyki jako środka, który nie wymaga rozumu, by trafić do serca, odbywała się
ewangelizacja wiernych. Muzyka ta głosiła i głosi nadal prawdy uniwersalne, a
aktualność jej nie przemija.
Od chwili
przyjęcia chrześcijaństwa w naszym kraju, coroczne wspomnienie historii męki i
śmierci Jezusa Chrystusa, którą wierni poznawali poprzez obrzędy Wielkiego
Tygodnia, kazania oraz pieśni, było najistotniejszym momentem kalendarza
liturgicznego. Utwory, które wykonamy podczas Drogi Krzyżowej są wybrane
spośród najwcześniejszych zachowanych zabytków bogatej polskiej twórczości
literackiej i muzycznej związanej z okresem Wielkiego Postu (XV-XVI w.).
Poniżej przedstawiamy garść informacji na ich temat.
- „Żołtarz Jezusów, czyli piętnaście
rozmyślań o Bożym umęczeniu”: jej autorem jest patron Warszawy,
Bernardyn, błogosławiony Władysław z Gielniowa. W czasach renesansu tej
średniowiecznej pieśni nadano formę czterogłosu, w którym partię główną
powierza się tenorowi. Są to pierwsze napisane po polsku godzinki o Męce
Pańskiej (wcześniejsze stanowiły tłumaczenia godzinek łacińskich).
- „Witaj, cierniowa korona”: pieśń,
która była wykonywana w kościele w czasie adoracji Grobu Bożego, a także w
domach w niedzielne popołudnia Wielkiego Postu, tam, gdzie ze względu na
odległość domownicy nie mogli uczestniczyć w nabożeństwie Gorzkich Żali. W
wersji ludowej znane jest 140 zwrotek.
- „Dobrotliwość Pańska”: wersja
czterogłosowa przekładu łacińskich godzinek o Męce Pańskiej autorstwa
jednego z najwybitniejszych kompozytorów polskiego renesansu - Cypriana
Bazylika z Sieradza.
- „Chryste, Panie Wszechmogący”:
melorecytacja wiersza z rękopisu Biblioteki Czartoryskich z przełomu XVI –
XVII w. na chorałową melodię lamentacji Jeremiasza.
- „Krzyżu Święty i Chwalebny”: pieśń
uznawana za największy zabytek polskiej renesansowej pieśni pasyjnej.
Krzyż staje się tu tryumfalnym znakiem Zbawienia.
- „Jezus Chrystus Bóg Człowiek”:
najstarszy zachowany polski tekst pasyjny (1420 r.), chociaż pierwsze z
nich powstawać mogły nawet w XII wieku. Melodia występowała w rozmaitych
wersjach zdobywając popularność w XVI wieku. Tekst jest parafrazą
czternastowiecznych łacińskich godzinek o Męce Pańskiej.
- „Bóg Wszechmogący, Ociec nasz
niebieski”: typowa pieśń renesansowa o prostej budowie. Jest wolna od
przygnębionego nastroju: „Dlatego wszyscy w Duchu się weselmy...” śpiewane
w ostatniej zwrotce ma zwrócić nasze myśli ku Zmartwychwstaniu i
odkupieniu grzechów.
- „Wszechmogący nasz Panie”:
czterogłosowa pieśń epicka, jedna z wielu o Męce Jezusa, jakie powstały w
pierwszej połowie XVI wieku.
- „O Jezu, jakoś ciężko skatowany”:
typowy lament elegijny, w którym płaczą nie tylko ludzie ale także i cała
przyroda. Motyw zaangażowania całego Wszechświata w opłakiwanie śmierci
Jedynego Syna był popularny w pieśniach pasyjnych z różnych okresów.
- „Wszyscy mieszkańcy dworu
niebieskiego”: obrazy tortur zadanych Chrystusowi przekazane są w
postaci lamentu Matki Bożej stojącej pod krzyżem i wpatrującej się w
umęczone Ciało.
- „Trisagion” („Święty Boże”): znane
wszystkim słowa „Święty Boże, Święty Mocny, Święty a Nieśmiertelny” według
tradycji wschodniochrześcijańskiej zostały po raz pierwszy zaśpiewane
przez Nikodema i Józefa podczas pogrzebu Chrystusa; wykonamy je w trzech
językach: po grecku, łacinie i polsku, melodia bowiem pochodzi z czasów,
kiedy oficjalnym językiem Kościoła była greka; dopiero z greki chorał ten
przełożono na łacinę; do tej pory śpiew ten jest nieodłącznym elementem
Boskiej Liturgii w Chrześcijaństwie Wschodnim.
- „Ciebie dla, człowiecze”: trzecia,
pasyjna część „Bogurodzicy”. Mało kto wie, że oprócz najpopularniejszej
pierwszej części „Bogurodzica” ma jeszcze dwie dalsze o innym charakterze.
„Ciebie dla, człowiecze” to kompilacja wybranych zwrotek kilku pieśni
pasyjnych.
- „Pamiętajmyż, wszyscy wierni”:
pieśń nawołująca wiernych do rozpamiętywania tajemnicy Krzyża i Męki
Jezusa Chrystusa.
- „Ach nam nędznym grzesznym”: oprócz
pieśni pasyjnych komponowanych w Polsce, popularne były również
tłumaczenia pieśni zagraniczych. Jednakże z racji swobodnego przekładu,
starającego się przede wszystkim pogodzić sens słów z rytmem, tłumaczenia
takie można traktować jako dzieła niezależne. Niniejsza pieśń jest
przekładem niemieckiego „Ach, wir armen Sünder”.
Zapraszamy
serdecznie na „Via Crucis – rozważanie Męki Pańskiej w polskiej dawnej pieśni
pasyjnej” 21. marca, na godzinę 16.00 do kościoła św. Marcina, przy ulicy
Piwnej na Starym Mieście w Warszawie. To nasze dziesiąte spotkanie z dawną
pieśnią pasyjną; pierwszy raz modliliśmy się w tej wyjątkowy sposób w
diecezjalnym sanktuarium św. Antoniego Padewskiego w Boćkach. To nabożeństwo
darzymy wyjątkowym sentymentem. Właśnie tam, w Boćkach, podczas Via Crucis,
wszystko się zaczęło.