VIA CRUCIS po raz drugi w stolicy – zapraszamy!

            Już niebawem „Via Crucis - rozważanie Męki Pańskiej w polskiej dawnej pieśni pasyjnej” ponownie zagości na Mazowszu. Najstarsze zachowane polskie pieśni pasyjne staną się tłem do rozważań Drogi Krzyżowej w kościele św. Marcina na Starym Mieście w Warszawie.

            W Polsce, jak w żadnym innym miejscu na świecie, rozwinęła się bogata tradycja wspominania ofiarnej męki Chrystusa, do której należą Gorzkie Żale, Droga Krzyżowa oraz pieśni pasyjne. Przy wykorzystaniu muzyki jako środka, który nie wymaga rozumu, by trafić do serca, odbywała się ewangelizacja wiernych. Muzyka ta głosiła i głosi nadal prawdy uniwersalne, a aktualność jej nie przemija.

Od chwili przyjęcia chrześcijaństwa w naszym kraju, coroczne wspomnienie historii męki i śmierci Jezusa Chrystusa, którą wierni poznawali poprzez obrzędy Wielkiego Tygodnia, kazania oraz pieśni, było najistotniejszym momentem kalendarza liturgicznego. Utwory, które wykonamy podczas Drogi Krzyżowej są wybrane spośród najwcześniejszych zachowanych zabytków bogatej polskiej twórczości literackiej i muzycznej związanej z okresem Wielkiego Postu (XV-XVI w.). Poniżej przedstawiamy garść informacji na ich temat.  

• „Żołtarz Jezusów, czyli piętnaście rozmyślań o Bożym umęczeniu”: jej autorem jest patron Warszawy, Bernardyn, błogosławiony Władysław z Gielniowa. W czasach renesansu tej średniowiecznej pieśni nadano formę czterogłosu, w którym partię główną powierza się tenorowi. Są to pierwsze napisane po polsku godzinki o Męce Pańskiej (wcześniejsze stanowiły tłumaczenia godzinek łacińskich).
• „Witaj, cierniowa korona”: pieśń, która była wykonywana w kościele w czasie adoracji Grobu Bożego, a także w domach w niedzielne popołudnia Wielkiego Postu, tam, gdzie ze względu na odległość domownicy nie mogli uczestniczyć w nabożeństwie Gorzkich Żali. W wersji ludowej znane jest 140 zwrotek.
• „Dobrotliwość Pańska”: wersja czterogłosowa przekładu łacińskich godzinek o Męce Pańskiej autorstwa jednego z najwybitniejszych kompozytorów polskiego renesansu - Cypriana Bazylika z Sieradza.
• „Chryste, Panie Wszechmogący”: melorecytacja wiersza z rękopisu Biblioteki Czartoryskich z przełomu XVI – XVII w. na chorałową melodię lamentacji Jeremiasza.
• „Krzyżu Święty i Chwalebny”: pieśń uznawana za największy zabytek polskiej renesansowej pieśni pasyjnej. Krzyż staje się tu tryumfalnym znakiem Zbawienia.
• „Jezus Chrystus Bóg Człowiek”: najstarszy zachowany polski tekst pasyjny (1420 r.), chociaż pierwsze z nich powstawać mogły nawet w XII wieku. Melodia występowała w rozmaitych wersjach zdobywając popularność w XVI wieku. Tekst jest parafrazą czternastowiecznych łacińskich godzinek o Męce Pańskiej.
• „Bóg Wszechmogący, Ociec nasz niebieski”: typowa pieśń renesansowa o prostej budowie. Jest wolna od przygnębionego nastroju: „Dlatego wszyscy w Duchu się weselmy...” śpiewane w ostatniej zwrotce ma zwrócić nasze myśli ku Zmartwychwstaniu i odkupieniu grzechów.
• „Wszechmogący nasz Panie”: czterogłosowa pieśń epicka, jedna z wielu o Męce Jezusa, jakie powstały w pierwszej połowie XVI wieku.
• „O Jezu, jakoś ciężko skatowany”: typowy lament elegijny, w którym płaczą nie tylko ludzie ale także i cała przyroda. Motyw zaangażowania całego Wszechświata w opłakiwanie śmierci Jedynego Syna był popularny w pieśniach pasyjnych z różnych okresów.
• „Wszyscy mieszkańcy dworu niebieskiego”: obrazy tortur zadanych Chrystusowi przekazane są w postaci lamentu Matki Bożej stojącej pod krzyżem i wpatrującej się w umęczone Ciało.
• „Trisagion” („Święty Boże”): znane wszystkim słowa „Święty Boże, Święty Mocny, Święty a Nieśmiertelny” według tradycji wschodniochrześcijańskiej zostały po raz pierwszy zaśpiewane przez Nikodema i Józefa podczas pogrzebu Chrystusa; wykonamy je w trzech językach: po grecku, łacinie i polsku, melodia bowiem pochodzi z czasów, kiedy oficjalnym językiem Kościoła była greka; dopiero z greki chorał ten przełożono na łacinę; do tej pory śpiew ten jest nieodłącznym elementem Boskiej Liturgii w Chrześcijaństwie Wschodnim.
• „Ciebie dla, człowiecze”: trzecia, pasyjna część „Bogurodzicy”. Mało kto wie, że oprócz najpopularniejszej pierwszej części „Bogurodzica” ma jeszcze dwie dalsze o innym charakterze. „Ciebie dla, człowiecze” to kompilacja wybranych zwrotek kilku pieśni pasyjnych.
• „Pamiętajmyż, wszyscy wierni”: pieśń nawołująca wiernych do rozpamiętywania tajemnicy Krzyża i Męki Jezusa Chrystusa.
• „Ach nam nędznym grzesznym”: oprócz pieśni pasyjnych komponowanych w Polsce, popularne były również tłumaczenia pieśni zagraniczych. Jednakże z racji swobodnego przekładu, starającego się przede wszystkim pogodzić sens słów z rytmem, tłumaczenia takie można traktować jako dzieła niezależne. Niniejsza pieśń jest przekładem niemieckiego „Ach, wir armen Sünder”.  

            Zapraszamy serdecznie na „Via Crucis – rozważanie Męki Pańskiej w polskiej dawnej pieśni pasyjnej” 21. marca, na godzinę 16.00 do kościoła św. Marcina, przy ulicy Piwnej na Starym Mieście w Warszawie. To nasze dziesiąte spotkanie z dawną pieśnią pasyjną; pierwszy raz modliliśmy się w tej wyjątkowy sposób w diecezjalnym sanktuarium św. Antoniego Padewskiego w Boćkach. To nabożeństwo darzymy wyjątkowym sentymentem. Właśnie tam, w Boćkach, podczas Via Crucis, wszystko się zaczęło.