Nasza
współprojektowiczka, Monika Ryszawa, studentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie
Warszawskim, w ramach zaliczenia przedmiotu Historia
kultury iberyjskiej przygotowała pracę o sanktuarium maryjnym w
górach
Montserrat. W bibliotece miejscowego klasztoru znajduje się unikatowy
rękopis zawierający dziesięć pieśni maryjnych. Wszystkie te pieśni
wchodzą w
skład nabożeństwa październikowego Stella splendens in monte, które celebrujemy jesienią od kilku lat. Ponieważ znów nadchodzi październik, publikujemy pracę Moniki w
pięciu częściach. Zdjęcia pochodzą z cyfrowej wersji rękopisu El Llibre Vermell de Montserrat dostępnej w Cyfrowej Bibliotece im. Miguela Cervantesa.
Część III: Skarb
Montserrat: Czerwona Księga (El Llibre
Vermell)
 |
| O Virgo splendens |
Nieodłącznym elementem dziedzictwa
religijno-kulturalnego sanktuarium Montserrat jest El Llibre Vermell, czyli Czerwona Księga z Montserrat. Swoją nazwę
bierze od koloru oprawy, jaką zyskała w XIX weku. Kodeks ten, spisywany od
końca XIV wieku, bez wątpienia jest jednym z najcenniejszych zabytków w
klasztornej bibliotece. Znajdują się w nim przykładowe kazania, formuły
spowiedzi i informacje o zakonie benedyktyńskim, jak również mapy, opisy
świata, informacje historyczne, przyrodnicze i astronomiczne. W swoim czasie
księga pełniła rolę swego rodzaju encyklopedii zawierającej wiedzę z różnych
dyscyplin nauki. Mieści się w niej również zbiór opisu cudów poczynionych za
wstawiennictwem Madonny z Montserrat. Księga ta, wśród historyków, mediewistów
i śpiewaków, zyskała swoją sławę również ze względu na pieśni, które się w niej
mieszczą. Prawdopodobnie było ich co najmniej czternaście, jednak do czasów
współczesnych (prawdopodobnie przez zawieruchę napoleońską) zachowało się
jedynie 10 z nich. Są to teksty napisane zarówno po łacinie, jak i katalońsku,
będące pieśniami ku czci Madonny z Montserrat. W księdze zachowały się nie
tylko teksty pieśni, ale również nuty i wskazówki dotyczące ich
wykonywania. Były to śpiewy wykonywane przez wieki przez pielgrzymów, w czasie
ich pielgrzymki i w trakcie pobytu w samym sanktuarium. Nieznani są autorzy
słów, jak i muzyki, jednak przypuszczalnie niektóre z nich mogli stworzyć sami
pątnicy. Przypuszczalnie część pieśni stanowi kontrafakturę do melodii
świeckich. Pieśni różnią się między sobą nie tylko językiem, w jakim powstały,
ale także stylem i przeznaczeniem. Dużą część stanowią tańce w kole, inne
to bardziej medytacyjne śpiewy na dwa lub trzy głosy. Warto podkreślić, że w
średniowieczu była to częsta praktyka i większość sanktuariów może poszczycić
się zbiorem swoich pieśni ku czci lokalnych cudownych wizerunków. Jednym
z przykładów jest Codex Calixtinus
z Santiago de Compostela, z ośrodka galicyjskiego (zawierający jednak
śpiewy liturgiczne, a nie ludowe, jak El
Llibre Vermell), czy choćby zbiór licznych pieśni opiewających Matkę Boską
Częstochowską.
 |
| Mariam Matrem virginem |
W
tradycje muzyczne Montserrat wpisuje się również schola chłopięca, związana z tym
miejscem od wieków. Escolania, bo
taką nazwę nosi ten chór, w pewnym momencie przekształciła się w szkołę
muzyczną, gromadząc młodzieńców, którzy uczą się i mieszkają w klasztornym
internacie. Ich celem jest nie tylko nauka i upiększanie swym śpiewem
ważniejszych uroczystości kościelnych, ale również kultywowanie muzyki dawnej.
Koncertują nie tylko w Hiszpanii, ale rozsławiają tradycję Montserrat po całej
Europie.
Każda
z zachowanych pieśni stanowi nieocenione świadectwo religijno-ludowego
charakteru pielgrzymek docierających na Montserrat. Należy zatem każdej z nich
poświęcić więcej uwagi. Wszystkie pieśni można podzielić na kilka kategorii w
zależności od tego, jak są zbudowane. Pod względem tekstowym można podzielić je
na śpiewy łacińskie (8) i katalońskie (2). Pod względem budowy muzycznej można
podzielić je na kanony (3 lub 4), virelai (5 lub 6) oraz motet (1). Cztery
utwory posiadają dopisek taniec w kole.
Główną bohaterką wszystkich pieśni jest naturalnie Maryja, jednak każda z nich
trochę inaczej się do niej odnosi, upamiętnia inne wydarzenia z jej życia (zwiastowanie,
siedem radości) czy jej atrybuty (potrójne dziewictwo).
Pieśni te w kolejności zapisania w El Llibre Vermell to:
Przyjrzymy się im w kolejnej części.
Monika
Ryszawa
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz